طی چند دهه گذشته، صنعت نیمه‌هادی چین تحول چشمگیری را تجربه کرده و از یک بازیگر تازه‌وارد به یک ابرقدرت جهانی تبدیل شده است به نحوی که در سال 2022 توانسته‌است تقریبا 7 درصد از سهم بازار صنعت نیمه‌هادی جهان را در اختیار خود بگیرد. در حال حاضر کشور چین دارای بزرگترین بازار مصرفی نیمه‌هادی‌ها در جهان است به طوری که در سال 2020، 53.7 درصد از سهم کل فروش تراشه‌ها در جهان(معادل 239.45 میلیارد دلار) به این کشور اختصاص یافته است. نکته‌ی بسیار مهمی که بایستی بدان توجه شود این است که درصد بالایی از این تراشه‌ها از تامین‌کنندگان چندملیتی وارد می‌شوند به نحوی که در سال 2020، واردات تراشه‌ها 83.38 درصد (199.7 میلیارد دلار) از کل فروش تراشه‌ها در چین را تشکیل داده است.
در مسیر رسیدن به جایگاه جهانی در صنعت نیمه‌هادی، کشور چین مسیر طولانی و پرپیچ وخمی را طی کرده است. تلاش‌های ابتدایی دولت چین برای ساخت صنعت نیمه‌هادی داخلی به دهه 1990 برمی‌گردد. در آن سال‌ها تلاش‌ها و برنامه‌های تامین مالی و مشوق‌های ارائه شده به جای آن که متمرکز بر کسب‌و‌کار و بازار باشد، بیشتر بر تحقیق و پژوهش و دانشگاه‌ها تمرکز داشت. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری‌های انجام شده به صورت پراکنده انجام گرفته بود؛ به طور مثال، سرمایه‌گذاری‌های انجام شده توسط دولت در بیش از 15 استان و در 130 مکان تولیدی صورت گرفته بود که هیچکدام از آنها قادر به استفاده ظرفیت‌های مراکز تولیدی همسایه خود نبودند.
مقامات دولتی با درک این‌که ابتکارات و سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته قبلی به نتایج مورد نظر نرسیدند، رویکرد‌ها وسیاست‌های متفاوتی را اتخاذ کردند. در ژوئن سال 2014 بود که شورای دولتی چین[1] دستورالعمل ملی خود را به منظور توسعه و ترویج صنعت مدار مجتمع چین[2]منتشر نمود. این دستورالعملهای جدید، اهداف بلندپروازانه‌ای را برای درآمدهای صنعتی، حجم تولید و پیشرفت‌های فناورانه ترسیم کرده بود به نحوی که کشور چین به نرخ رشد مرکب سالانه 20 درصدی تا سال2020 دست یابد.
نمودار1: هدف‌گذاری رشد درآمدی با نرخ مرکب 20 درصد طبق دستورالعملهای توسعه مدارمجمتع چین
اگرچه این دستورالعمل‌ها نخستین تلاش دولت چین برای حمایت از صنعت نیمه‌هادی بومی نبودند، اما در سه جنبه مهم با سیاست‌های پیشین تفاوت داشتند:
- سرمایه‌گذاری دولت چین چهل برابر بیشتر از گذشته شده بود به نحوی که این امیدواری وجود داشت که صنعت نیمه‌هادی داخلی در طی پنج تا ده سال آینده حدود 100 تا 150 میلیارد دلار بودجه از شرکت‌های دولتی و سایر سرمایه‌گذاران خصوصی دریافت کند.
- تمرکز بیشتری بر روی ایجاد قهرمانان ملی[3] و چند استان که در آنها پتانسیل توسعه خوشه‌های صنعتی وجود داشته، از طریق فرآیند ادغام‌و‌تملک[4] و سایر اقدامات ممکن.
- رویکرد سرمایه‌گذاری مبتنی بر بازار و واگذاری مسئولیت تخصیص اعتبارات دولتی به شرکت‌های سرمایه‌گذاری خصوصی محلی.
بعد از اعلان دستورالعمل ملی توسعه و ترویج صنعت مدار مجمتع در چین، در ماه مه ۲۰۱۵ بود که پکن ابتکار ساخته شده در چین ۲۰۲۵[5] را اعلام کرد که صنعت نیمه‌هادی به عنوان اولین بخش اولویت‌دار این برنامه در نظر گرفته شده بود. هدف این ابتکار این بود که نرخ خودکفایی چین در ساخت تراشه به ۴۰ درصد تا سال ۲۰۲۰ و به ۷۰ درصد تا سال ۲۰۲۵ افزایش یابد. مطابق با این برنامه، ده‌ها شرکت که در زمینه طراحی و تولید نیمه‌هادی‌ها مرتبط بودند، از سیاست‌های حمایتی دولتی و سرمایه برای گسترش کارخانه‌ها، استخدام استعدادها و ساخت امکانات در زمین‌هایی که با حمایت قابل توجه دولت‌های محلی تأمین شده است، بهره‌مند می‌شدند.
با وجود سرمایه‌گذاری‌های قوی دولتی، سهم تولید داخلی از کل مصرف تراشه‌های چینی از ۱۰ درصد در سال ۲۰۱۶ تنها به ۱۶ درصد در سال ۲۰۲۱ افزایش یافت. این نتایج ناامیدکننده به همراه تشدید محدودیت‌های صادراتی ایالات متحده و اختلالات زنجیره تأمین در طول همه‌گیری COVID-19 پکن را بر آن داشت تا تلاش‌های خود در زمینه نیمه‌هادی‌ها را دوباره تجدید کند.
در مارس ۲۰۲۱، کنگره ملی خلق[6] برنامه پنج ساله چهاردهم[7]را تصویب کرد که توسعه فناوری را به یک مسئله امنیت ملی ارتقا داد و هزینه‌های تحقیق و توسعه را در پنج سال آینده ۷ درصد افزایش داد. به دنبال آن، دولت اعلام کرد که معافیت مالیاتی واردات برای مواد خام و قطعات تجهیزات تولیدکنندگان داخلی تراشه‌های منطقی و حافظه از نسل پردازشی ۶۵ نانومتری یا کوچکتر را لغو خواهد کرد.
اهداف خاص در نظر گرفته شده طبق برنامه‌ی پنج ساله چهاردهم برای توسعه و پیشرفت در صنعت نیمه‌هادی عبارت‌اند از:
- ابزارهای طراحی تراشه‌ها،
- تجهیزات و مواد نیمه‌هادی کلیدی،
- فناوری حافظه پیشرفته،
- نیمه‌هادی‌های با شکاف انرژی وسیع (به عنوان مثال، کاربید سیلیکون، نیترید گالیوم)
صنعت داخلی نیمه‌هادی‌های چین در ژانویه ۲۰۲۲، زمانی که شورای دولتی چین برنامه پنج ساله چهاردهم در اقتصاد دیجیتال[8] را منتشر کرد، بار دیگر مورد حمایت و تقویت دولتی قرار گرفت. این برنامه با هدف ارتقاء توانایی‌های تحقیقات پایه در بخش‌های استراتژیک، بهبود خودکفایی و تقویت امنیت زنجیره تأمین در صنایع کلیدی طراحی شده بود. یکی از ابتکار‌های چین برای گسترش صنعت نیمه‌هادی خود، تاسیس صندوق سرمایه‌گذاری تراشه ملی است. صندوق سرمایه‌گذاری صنعت تراشه مجتمع ملی، اصلی‌ترین وسیله دولت چین برای سرمایه‌گذاری در زمینه نیمه‌هادی‌ها است. این صندوق در سال ۲۰۱۴ توسط وزارت دارایی چین و بانک توسعه سرمایه چین و دیگر شرکت‌های دولتی ایجاد شد و ۱۳۸.۷ میلیارد یوان (تقریباً ۲۲ میلیارد دلار) را به منظور سرمایه‌گذاری در تولید، طراحی تراشه و همچنین ترویج فرایند ادغام‌و‌تملک اختصاص داد. در سال ۲۰۱۹، این صندوق ۲۰۴ میلیارد یوان دیگر (تقریباً ۳۲ میلیارد دلار) را در یک دور جدید تامین مالی از وزارت دارایی چین، شرکت‌های دولتی و دولت‌های محلی جمع‌آوری نمود تا در صنعت نیمه‌هادی سرمایه‌گذاری نماید. در شکل 1 سیاست‌های اخیر و تاریخی چین برای توسعه صنعت میکروالکترونیک قابل مشاهده می‌باشد.
شکل1: سیاست‌های اخیر و تاریخی چین برای صنعت میکروالکترونیک
در سال 2023 نیز کشور چین در حال برنامه‌ریزی برای ایجاد یک صندوق بزرگ دیگری تحت حمایت دولتی است تا بتواند تولید نیمه‌هادی‌های خود را پس از اعمال محدودیت‌های صادرات تراشه‌ها به این کشور توسط ایالات متحده، افزایش دهد. این صندوق با هدف جمع‌آوری ۴۱ میلیارد دلار برای بخش تراشه‌ها تأسیس خواهد شد و یکی از اصلی‌ترین زمینه‌های سرمایه‌گذاری آن، تجهیزات لازم برای تولید تراشه خواهد بود. این صندوق توسط صندوق بزرگ چین که رسماً به عنوان صندوق سرمایه‌گذاری صنعت مدار مجتمع چین شناخته می‌شود راه‌اندازی خواهد شد.
به دلیل اهمیت استراتژیک و سرمایه‌بر بودن صنعت نیمه‌هادی، چین سرمایه زیادی را صرف توسعه صنعت نیمه‌هادی داخلی خود کرده است. چالش‌هایی که توسط محدودیت‌های صادراتی آمریکا ایجاد شده و در ژانویه سال 2023 این کنترل‌های صادراتی با توافق دولت‌های ایالات‌متحده، ژاپن و هلند نیز چندجانبه نیز شدند، محرکی برای استقرار منابع مالی بیشتری نسبت به گذشته در این صنعت بوده است. هدف چین به طور واضح بلندپروازانه است؛ رسیدن به خودکفایی از طریق ایجاد قهرمانان ملی در مراحل مختلف تولید نیمه‌هادی‌ها اعم از طراحی، ساخت و مونتاژ. هدف‌گذاری چین برای آخرین بخش چرخه، یعنی مونتاژ، محقق شده است. با این حال، این بخش دارای کمترین ارزش افزوده و کمترین اهمیت استراتژیک از سه فاز طراحی، ساخت و مونتاژ است. با توجه به تسلط ایالات متحده در بخش طراحی صنعت نیمه‌هادی و بهره بردن از اهرم وضع محدودیت‌های صادراتی، علی‌رغم پیشرفت‌های صورت گرفته، چین نتوانسته است به خودکفایی در این حوزه دست یابد. در بخش ساخت، چین هنوز راه زیادی برای تولید تراشه‌ها در پیشرفته‌ترین نسل‌های فناوری تولید دارد. در مونتاژ، که هم کم‌رقابت‌تر و هم کم‌استراتژیک‌تر است، چین توانسته سهم بازار جهانی خود را افزایش دهد. برای ارزیابی کامل نتایج سرمایه‌گذاری‌های عظیم چین در صنعت نیمه‌هادی به زمان بیشتری نیاز خواهد بود. چین از سال ۲۰۱۴ حمایت‌های خود را از بخش نیمه‌هادی خود را آغاز کرد که کمتر از یک دهه زمان برای انجام ارزیابی اولیه فراهم می‌کند. تاکنون، سیاست صنعتی جاه‌طلبانه چین در زمینه تراشه‌ها قطعاً اکوسیستم داخلی فناوری پیشرفته خود را رشد داده و امکان حضور در بازار اولین مراحل زنجیره ارزش صنعت را مهیا ساخته است، اما هنوز از رسیدن به اهداف بلند و جاه‌طلبانه خود یعنی تسلط بر بخش‌های فناوری‌های پیشرفته این صنعت کوتاه مانده است.
در جدول 1 خلاصه‌ای از اهداف، بودجه، ابزارهای عمومی سیاست‌گذاری و زمینه بازار چین قابل مشاهده می‌باشد.
جدول1: خلاصه‌ای از اهداف، بودجه، ابزارهای عمومی سیاست‌گذاری و زمینه بازار چین
| چین | |||
| اهداف رسمی | تخمین بودجه عمومی | ابزارهای عمومی | زمینه بازار |
| تولید 40 درصد از نیمه‌هادی‌هایی که در چین مصرف می‌شود تا سال 2020 و 70 درصد تا سال 2025 (طرح ساخت در چین 2025) | تامین حدود 120-150 میلیارد دلار توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری از دولت‌های مرکزی و محلی (از سال 2014) | معافیت از مالیات بر درآمد شرکت‌ها مالیات بر ارزش افزوده ترجیحی رفتار ترجیحی گمرکی و تعرفه واردات مشوق‌های مالیاتی برای تحقیق و توسعه حمایت مالی مستقیم ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری سیاست‌های حمایت از حقوق مالکیت فکری سیاست‌های تقویت همکاری‌های بین‌المللی | اندازه بازار: حدود 24 میلیارد دلار(سال 2020)سهم بازار حهانی: حدود 7 درصد (حضور قوی‌تر 20 درصدی در بخش تست، مونتاژ و آزمایش)سهم تقاضا جهانی: حدود 23 درصدرشد بازار: رشد با نرخ مرکب 19 درصد برای سال‌های 2020 تا 2025 |
[1] State Council of China
[2] National Guidelines for Development and Promotion of the Integrated Circuit Industry
[3] یک مجموعه کوچک از رهبران فناوری در هر بخش حیاتی بازار نیمه‌هادی‌ها (از جمله طراحی، تولید، ابزارها، مونتاژ و تست)
[4] فرآیند تلفیق شرکت و دارایی‌ها از طریق انواع مختلفی از معاملات مالی
[5] Made In China 2025(MIC)
[6] National People’s Congress (NPC)
[7] 14th Five Year Plan
[8] 14th Five Year Plan on the Digital Economy